maia

Ostirala da. Larrazkeneko eguzkiak berotzen ditu bazterrak. Platano arrunt arbolen itzalean, iturriaren inguruan, jendea ibiltzen da, hara, hona, lasaiki. Inguruko ostatuetako mahaietan, kafea hartzen dute batzuk eta besteak egunkariak irakurtzen ari dira. Munduaren bihotza irudi du San Izpirituko plaza gozo honek. Auzoko elizak hamarrak jo ditu eta aldi berean, bizarrak mozten dituen denda horietatik baten barnetik muezzinaren ahotsa ere entzuten da. 

Okindegiaren barnetik ogi egin berriaren usaina hedatzen da plazara. Kamerundar jatorrizko jostunaren sotoan mila koloretako jantziak aurkitzen dira. Portugaletik etorri lau adineko bara-bara mintzo dira eta hor dago, zutik, txapela buruan, euskaldun zahar bat, ezagunei agurka, bere alabaren aiduru: farmaziatik pasatu eta asteko erosketak autoz egitera joango dira. Plazaren trankiltasuna hausten du gazteleraz ari den gazte laukote bipilak: Real Madrid eta Bartzelonaren kamisetak dituzte soinean. Baloi batekin jostatzen dira, elkar desafiatuz.

Hantxe, zoko batean, hiru ama familiako. Haurrak lo dituzte karrozan. Eleketan ari dira eguneroko zereginak zerrendatuz:

-Handiak eskolan ditut! Eguerditan joan behar dut haien bila!

-Ederki, ni ere zurekin joango naiz…

-Begira, zure txikia iratzartzen ari da… ze irri ederra duen!

-Nire semea baita… erraten du lehen hizlariak, aurpegiari halako argitasun bat emanez. Begiak distira ditu eta soaren sakonaz Errepublika plaza osoa besarkatzen du. 

Maia eta Marti Gaztetxean dira. Musika ona da. Hernaniko talde bat ari da gaur. Arropa gorriz jantzi kantariak biolina jotzen du. Bateria eta saxofonista bana ditu inguruan. Badirudi gela hertsia zartatuko dela. Gazteagoak jauzika ari dira, adinekoak aldiz ostatuan, nork bere edariak manatzen eta hurrupatzen. 

-Erritmo eta zarata asko, erran du Maiak. 

-Gure gazte denborako rock’n’rollean bezala… ala ahantzia duzu zer azantza egiten zuten orduko bateria eta gitarra elektrikoek?

-Denbora haietan bafleak ere zer nahitarako baliatzen ziren… poetak presondegietatik ateratzeko adibidez!

Lagunen irriak hautematen dira. Oroitzeak gaztetzen ditu. Jendeak zoriontsu ematen du, bazter batean mozkor arrailtzen ari den saldo bat ageri den arren. Jesus ondora heltzen zaie:

-Zer Maia? Urean? Eri zara ala?

-Ez…Txin-txin! Ura omen da edaririk hoberena… Baionako bestetan hartu nuen erabakia eta geroztik…

-Okey… Marti, nire kontura… zer nahi duzu zuk? Naturala ala gaseosa?

Eskua sabelean pausatzen du Maiak lagunen algara arinak eraginez:

-Sobera ur edaten baldin badut, igelak ariko zaizkit erraietan kantari…

Karkaila betean, basoak briu-brau hustu ondoren, jende-multzoa urratzen dute hiruek, tauladara hurbiltzeko eta musikaz gozatzeko. 

Gizakia abere bitxia da. Berezia. Errealitatea ukatzeko ahalmen handia dauka, gertakari argi eta finkoen aitzinean ere. Aldaketa klimatikoaren aurrean hori da ikusten duguna irratiak eta telebistak pizten ditugunean. Batzuen arabera, ez da deus pasatzen, dena imajinazioak sortu burbuila mental bat da, eta besteak ari dira atzera tiraka, kontsumo gehiago eta debeku ekologiko gutxiago behar dela aldarrikatzen, garapenaren izenean.

Anartean, gutarik ez hain urrun, jadanik jende askok pairatzen ditu aldaketa klimatiko horren ondorioak: uholdeak, suteak, lur jauziak, pandemiak, goseteak, lehorteak, urakanak, tenperaturen gorakadak inhumanoak, etxe eta lan gabeziak, emigratzeko premiak… zerrenda, orrialdearen azken lerroraino luzatzen ahal da. Baina badirudi ezbehar hauek jende pobrea, Europaz kanpokoa, eta horregatik gutxietsia, jotzen dutela. 

Ukamen maila indartsua da gure artean. Eskuineko eta eskuin-muturreko politikarien partetik bereziki. Jendartearen zati kontserbadoreenen alde egiten dute beti, energia fosila saltzen dutenen alde, nekazaritza industrialaren alde, sortaldeko bizi modua negoziaezina dela erraten dutenen alde. Baina, segur aski, horiek ere, ehunka kide arrunten gisara, alde egin beharko dute larritasuna areagotuko denean. Areagotuko delako. 

Larunbata da. Martik eta Maiak lagunekin dute hitz ordua Jean Dauger estadioko sarreran. Arrastiri honetan Baionako Aviron delakoa Tolosako errugbi taldearen aurka ariko da. Milaka jende hurbiltzen ikusten da, guziak zuriz eta urdinez apaindurik. Batzuk adarrak eta soinu-tresna bitxiak ekartzen dituzte, kirol zelaia animatu asmoz. Zaratak, kantuak, oihuak nahasten dira, ikusleak beraien eserlekuetara zuzentzen diren artean. 

Pottoka ere hor dago belardiaren erdian, keinuka, jauzika, punpaka, giroa berotzen. Hiriko taldeak gaur, denen animoak beharko ditu munduko ekiporik hoberenaren kontra lehiatzeko. Eta irabazteko. Maia jarri da bere adiskideekin, Marti, oldeak urratuz, garagardo bila joan den bitartean. Laster elkartu dira eta berehala, Avironen himnoa ozendu da, jendeak zutik, eskuak bihotzean pausaturik, abestiaren erritmoan jokalariak bata bestearen atzetik zelairatzen ari direla!

Baionarrak ederki borrokatu dira eta, harrigarria baldin bada ere, Tolosako piztiak garaitzea lortu dute. Gorri-beltzak buruak apal sartu dira jantzi-geletara. Sustengatzaile zuri-urdinentzat aldiz, besta hastera doa, garaipenaren pozez beteko baitira Baionako karrikak eta ostatuak: “Agur, agur, Aviron Baiones ekipoari…”

Azken denbora hauetan, euskaldun frankok pentsatzen du euskara sinplifikatu behar dela. Sintaxia, gramatika, bai eta lexikoa. Inguruko hizkuntzen ereduari ahalik hurbilen izateko moduan. Erranaldi tipoa beraz “subjektua + aditza + osagarria” bilakatuko da. Edo “aditza + osagarria”, gazteleraz eta frantsesez bezala… adibidez “nago super urduri” perpaus ereduaren irudira. Askok ez dute maite aditza frasearen bukaeran jartzeko gure joera aspergarri hori…

Batzuek, etorkizuneko euskara argi ikusten dute, sare sozialetako hariak aztertzearen ondorioz: batetik, ergatiboa desagertuko omen da, “ni erosi dut” antzeko ahapaldiak gero eta ugariagoak direlako; bestetik, hau ere hipotesia bat da, nor-nori konjugatzeko modua arriskuan dago, “eman dizu”, “erran zion” eta gisa horretako modeloak zailak direlako ikasteko, “hark eman du zuri” forma laxatuagoak hobesteko. 

Eginkizuna kritikatzen duten ahotsak aditzen dira jadanik. Baina aldaketa horiek beharbada ez dira hain larriak. Euskarak jada, bidean, dolurik gabe, abandonatu ditu mila ezaugarri eta elementu : aditz trinkoak, hitanoa eta gaurko egoerari egokitzen “ez diren” hainbat hitz zaharkitu. 

Bizitza ere halakoxea da, etengabeko galtze metaketa bat, eta hala ere, egunero aberasten gara. Hizkuntzarekin berdin. 

Euskara erraztu hori erabiliko da gaurko euskara konplikatua baino gehiago?

Astean behin, ostegunetan, bi lagunak ibiltzera joaten dira Ansoteko ordokia deitzen den Baionako eremu naturalera. Hiri erdian bizi dira eta aire garbia hatsartu behar dute noiz behinka. Hala uste dute behintzat. 

Ttuku-ttuku abiatzen dira, kalakari. Aviron errugbi taldearen ostatua pasatu orduko, zuhaitzen itzalak eta lurrezko bideak lehertzen dituzte. Aldamenean, Errobi, nagiki isurtzen da itsasora.

Jende asko ibiltzen da bidean, oinez noski, korrika, edo eta bizikletez. Dagoeneko bizikleta elektrikoz. Ziztuan pasatzen dira, eta txakurrarekin astiro eta emeki dabiltzan adineko bikoteak izutzen dituzte. Zubi Zurira heltzean norabideak bereizten dira: batzuek Uztaritzera segitzen dute eta besteak Ansotera bihurtzen dira. 

Oihanean sartu eta berehala preziatzen da txorien hiru dimentsiotako kontzertua, haizearen xuxurla ferekaria arbolen hostoetan, oihaneko arroiletan marearen arabera goratzen eta apaltzen den uraren murmurioa eta ibiltarien solasen oihartzuna, asun, lapar eta zuhaitz artean.

Ansoteko museoaren aitzineko mahai-jargietan esertzen dira. Isiltasunaz gozatzen dute. Erakustokiaren atzeko urmaelean jostatzen diren igelen soinu-balentriak  jarraitzen dituzte. Hurbiltzen direnean, uraren azalean, marra borobilak agertzen dira, igeltxoak, burua sar eta atera ari direlako. 

Denbora gelditzen da, luzatzen da, estiratzen da Ansoteko ordokiaren babesean. Egunerokotasunaren gogorra ahanzten da bertan, ordu batez baizik ez bada ere.

Martik irratia jarri du bere telefono mugikorrean. Arrastiri honetan, preseski, ahots leun eta elkorreko andere bat mintzo da, galdera bat eginez: norbera bere buruarekin bat etor daiteke? Apoloren tenpluaren hegats pean idatziriko “Ezagutu zaitez” erranaldi ospetsua du aipagai. 

Maia agertzen da. Martiren kontzentrazioak harridura sortzen dio:

-Marti, zertan ari zara? Pilota partida baten ikustera joan behar dugu Hazparneko Berria trinketera?

-Zaude… nire barne-bizitza lantzera deitzen nauen emankizun hau ez dut huts egin nahi. 

-Ikusten dut gizaki erdibitua zarela zu ere: zure buruarekin zer egin ez dakizu, desio kontrajarriak dituzu, gutariko gehienok bezala. Arren, Ducassou eta Larralde ari dira gaur, orduz heldu behar dugu…

-Utz nazazu bakean, nola erran behar dizut! Zerbait interesgarri badenean beti azaltzen zara zu ene lasaitasuna nahasteko… 

-Ez da hainbesterako ere… ez dakigu sekula nor garen, gu ez garenean… gure txapeldunen sustengatzera ernatzeak nortasunak finkatzen lagunduko gaitu! Podcasta ez da eskapatuko!

Martik begiak zerratzen ditu. Maiak, ahoa borobilduz, bere asperdura erakusten dio. Baina handik gutxira, biak Hazparneko bidean dira, Maia gidari eta Marti, kaskoa buru gainean, bere emankizun kuttuna entzuten!

Denek badakite goizetan, Baionan sartzea eta arratsaldeetan Baionatik ilkitzea, kalbario bat dela. Autoak metatzen dira Sutar eta Meñoneko biribiletan, Maubec karrika gainean, Zubi Gorrian, Ametzondo aldean, bata bestearen ondotik, elkar hunkitzeraino, ttur-ttur. Jendeak, egunean bietan, bere ibilgailuaren kabinan isilik sufritzen ditu metaketako horiek. Badirudi gainera ez dela deus egiten ahal.

Lapurdiko, Behe Nafarroako eta Hego Landetako etxeak husten balira bezala da. Herritarrek lanera tenorez heldu behar dute derrigor. Bederatzietan hasten dira eta lantokia, lauak eta erditan uzten dute. Gehienetan, gidari bakarrarekiko autoek moldatzen dituzte lerro trinko horiek. Kotxeak ere gero eta handiagoak dira, azkarragoak, distiratsuagoak. 

Baionan bizi direnek ez dute metaketa horietan preso hartuak izateko arriskurik. Baina hiritik atera behar dutenean ez daukate ihesik: aparkalekutik jalgi orduko, hor dute lehen metaketa, hortik libratu ondoren, beste bat, eta oraino beste bat, Uztaritzerako bidean azkenean, abiadura askatzeraino. Tartean, tutak, laidoak eta irainak, desafioak, keinu itsusiak… 

Garraio kolektiboak indartzen ari dira, baina ez aski. Eta auto geldotuen artean, autobusak ere, karakoilen antzera ibiltzera behartuak dira. Ez dute beti bide propiorik oraino. Zailtasunak zailtasun, argi dago, nehork ez duela autoa sakrifikatuko, metaketan blokaturik ere, libertatearen ikur nagusia delako!

Maia, Baionako baratze publikoko banku batean jarri da. Liburu bat dauka eskuetan, baina inguruari begira pasatzen du denbora gehiago orrialdeak itzulikatzen eta irakurtzen baino. Iturriaren xuxurla entzuten du, bai eta baratzaren zokoan jolasten ari den haur baten irri eta malkoa. Soa hara luzatu du. 

Beste mundukorik deus ez da: ama gazte bat eta bere lehen urratsak egiten dituen ume potoloa. Urrunetik, ez da ageri neska ala mutikoa den. Maiari berdin zaio funtsean. Amak hotsaz sustatzen du:

-Arren txiki, altxa ipurdi hori!

Maiak liburua pausatu du eta ikusgarria jarraitzeari ekiten dio, fazinaturik: haurrarenak bezain, humanitatearen lehen urratsak errepikatzen dira bere aitzinean. Umea karkailaz ari  da, zango txikiak bermatzen ditu, urrats pare egin eta taloaren pare lurrera erortzen da. Orduan negarrak dira aditzen, amaren hitz kontsolagarriak eta liburuaren hostoak inarrosten dituen haizearen kanta arboletan. 

Pitzi-patza aurreratzen den haurraren eskua hartzen du amak. Libre da bat batean. Urrats pare bat egiten du baratzeko belardian. Eroriko da? Ez da eroriko?

Ama gaztea txaloka ari da, pozik, ihesi doakion umearen atzetik lasterka. Badirudi ez duela sekula harrapatuko. 

Goiz oroz errepikatzen dira munduaren lehen urratsak. 

Bi lagunek eguna lanean pasatu dute. Akituak dira eta tripa zorriak karrankaz hautematen dituzte. Hormako ordulariak hamarrak markatzen ditu. Goseak hilak dira. 

-Zerbait jango dugu, ezta? 

-Bai Maia, bistan dena. Baina berandu da. Uste duzu badela zerbait oraino zabalik? 

-Segur naiz Baiona Txikian jatetxe on bat aurkituko dugula. 

-Optimista zara, ihardetsi dio Martik. 

San Izpiritu zubia zeharkatzen dute. Itsas aldera hegaldatzen diren txorien oihuak entzuten dituzte. Aturriko uretan ispilatzen dira argiak. Baionako gauak oinezkoentzat egina dirudi: zoramen bat da. Pannecau karrikara heltzean, ohartzen dira ostatu gehienak jada itxiak direla: turismo sasoia bukatua da. Baina, bada kolore biziekiko taberna bat, zarataz betea:

-Hementxe bertan, erabaki du Maiak, kebab bat janen dugu. 

-Gustu bitxiak dituzu lagun! Ez genuke hobe Euskal kozinako plater bat eskatzea?

-Marti, ai Marti! Uste dut ez dugula hauturik. Kebab on bat, fritak eta Euskola freskoa. Ez da gaizki…

-Gastronomia utz dezagun beraz geroko, gure helburua gosea berehala asetzea da ! 

-Mohamed, bi kebab otoi !